Η φύση είναι η σανίδα σωτηρίας μας, ωστόσο η κατάστασή της επιδεινώνεται. Η ΕΕ και οι χώρες της επεξεργάζονται κανονισμό που θα θέσει για πρώτη φορά δεσμευτικούς στόχους για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, των οικοτόπων και των ειδών.

Η φύση στην ΕΕ υποβαθμίζεται σημαντικά. Οι πληθυσμοί των ειδών και οι φυσικές περιοχές στις οποίες κατοικούν συρρικνώνονται και υποβαθμίζονται, γεγονός που έχει σοβαρές συνέπειες για τον άνθρωπο και τον πλανήτη.

Η ΕΕ προστατεύει τη φύση εδώ και δεκαετίες μέσω των οδηγιών για τα πτηνά και τους οικοτόπους, οι οποίες προστατεύουν περισσότερα από 2 000 είδη και φυσικές περιοχές.

Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες αυτές και κάποιες περιορισμένες βελτιώσεις, η πιο πρόσφατη αξιολόγηση της φύσης στην ΕΕ από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος το 2020 παρουσιάζει ανησυχητική εικόνα.

Ορισμένοι από τους παράγοντες που ασκούν πίεση στα οικοσυστήματα και τους πληθυσμούς ειδών είναι οι εξής:

• ρύπανση
• κλιματική αλλαγή
• απώλεια οικοτόπων
• χωροκατακτητικά είδη

Γιατί είναι σημαντικό να αποκατασταθεί η φύση;

Η φύση εξαρτάται από ουσιώδεις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ειδών και των οικοτόπων τους. Πρόκειται για μια λεπτή ισορροπία που εξασφαλίζει ένα υγιές και εύρυθμο φυσικό περιβάλλον.

Όταν η φύση χάνει την ισορροπία της, τα οικοσυστήματα υποβαθμίζονται και χάνουν την ικανότητά τους να παρέχουν ζωτικές υπηρεσίες που είναι απαραίτητες για τη ζωή του ανθρώπου, όπως:

• να προμηθεύουν θρεπτικές τροφές
• να παράγουν οξυγόνο
• να παρέχουν φυσικούς πόρους
• να απορροφούν το CO₂ και να μετριάζουν την κλιματική αλλαγή

Τι προσφέρει η φύση δωρεάν

Η φύση αποτελεί το θεμέλιο της παγκόσμιας οικονομίας. Πάνω από το ήμισυ του παγκόσμιου ΑΕΠ εξαρτάται από τα υλικά και τις υπηρεσίες που παρέχουν τα οικοσυστήματα. Για παράδειγμα, οι πρώτες ύλες είναι καθοριστικής σημασίας για τον κλάδο της βιομηχανίας και τις οικοδομικές δραστηριότητες, ενώ στη γεωργία και την ιατρική απαιτούνται γενετικοί πόροι.

Αποκατάσταση της φύσης σημαίνει στήριξη της ανάκαμψης των υποβαθμισμένων ή κατεστραμμένων οικοσυστημάτων μέσω της βελτίωσης της δομής και των λειτουργιών τους, με γενικό στόχο τη βελτίωση της ανθεκτικότητας και της βιοποικιλότητας στη φύση.

Τα υγιή οικοσυστήματα μπορούν να διασφαλίσουν, μεταξύ άλλων:

• μεγαλύτερη παραγωγικότητα του γεωργικού τομέα
• μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή
• βελτίωση της βιοποικιλότητας
• μειωμένο κίνδυνο για πλημμύρες, ξηρασίες και καύσωνα

Πώς θα αποκαταστήσουν τη φύση οι χώρες της ΕΕ;

Η ΕΕ και οι χώρες της επεξεργάζονται κανονισμό για την αποκατάσταση της φύσης, ο οποίος αποσκοπεί στην επαναφορά της φύσης και των οικοσυστημάτων σε καλή κατάσταση διατήρησης.

Οι κανόνες αυτοί θα είναι οι πρώτοι που θα επικεντρωθούν ειδικά στην ανάκαμψη της φύσης στα κράτη μέλη της ΕΕ.

Με τους νέους κανόνες επιδιώκεται να καθοριστεί δεσμευτικός στόχος σε επίπεδο ΕΕ, ο οποίος θα απαιτεί από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν αποτελεσματικά μέτρα αποκατάστασης που θα καλύπτουν τουλάχιστον το 20 % των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών της ΕΕ έως το 2030. Έως το 2050 θα πρέπει να εφαρμοστούν μέτρα για όλα τα οικοσυστήματα που χρειάζονται αποκατάσταση.

Ο προτεινόμενος στόχος βασίζεται στη διεθνή δέσμευση που ανέλαβαν η ΕΕ και οι χώρες της ως συμβαλλόμενα μέρη της παγκόσμιας σύμβασης για τη βιολογική ποικιλότητα. Κατά τη σύνοδο κορυφής των Ηνωμένων Εθνών για τη βιοποικιλότητα τον Δεκέμβριο του 2022 επιτεύχθηκε συμφωνία-ορόσημο για την αποκατάσταση των χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων έως το 2030.

Ο κανονισμός για την αποκατάσταση της φύσης θα αφορά:

• υποβαθμισμένους χερσαίους και θαλάσσιους οικοτόπους
• επικονιαστές
• γεωργικά οικοσυστήματα
• αστικές περιοχές
• ποταμούς και πλημμυρικές περιοχές
• δάση

Ορισμένες εξαιρέσεις από τους κανόνες αποκατάστασης θα ισχύουν για περιοχές που χρησιμοποιούνται για σκοπούς εθνικής άμυνας και για έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Υποβαθμισμένοι χερσαίοι και θαλάσσιοι οικότοποι

Οι νέοι κανόνες θα αποσκοπούν στην αποκατάσταση οικοτόπων σε χώρες της ΕΕ οι οποίοι βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Αφορούν οικοτόπους σε χερσαία, παράκτια, θαλάσσια οικοσυστήματα και οικουστήματα γλυκών υδάτων.

Στόχος θα είναι η θέσπιση μέτρων αποκατάστασης για τουλάχιστον το 30 % των εν λόγω οικοτόπων σε ολόκληρη την ΕΕ έως το 2030. Θα πρέπει να συνεχιστούν οι προσπάθειες για την κάλυψη του 60 % των οικοτόπων έως το 2040 και του 90 % έως το 2050.

Τα μέτρα που πρέπει να θεσπιστούν και να εφαρμοστούν από τα κράτη μέλη θα πρέπει να ευνοούν τη συνδεσιμότητα μεταξύ οικοτόπων, δηλαδή να εξασφαλίζουν ότι οι οικότοποι είναι όσο το δυνατόν περισσότερο αλληλένδετοι, ώστε να είναι δυνατή η μετακίνηση της άγριας πανίδας μεταξύ τους.

Επικονιαστές

Οι άγριες μέλισσες είναι οι πιο γνωστοί επικονιαστές. Ωστόσο και άλλα είδη εντόμων συμβάλλουν στην επικονίαση των ανθέων, η οποία είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη των καλλιεργειών. Σχεδόν 5 δισ. ευρώ της ετήσιας γεωργικής παραγωγής της ΕΕ αποδίδεται άμεσα στα έντομα-επικονιαστές.

Οι νέοι κανόνες θα αντιστρέψουν τη μείωση των επικονιαστών και θα αυξήσουν τον πληθυσμό τους έως το 2030.

Στους επικονιαστές στην Ευρώπη περιλαμβάνονται οι πεταλούδες, τα σκαθάρια, οι μέλισσες, οι συρφίδες, οι σκώροι και οι σφήκες.

Γεωργικά οικοσυστήματα

Όπως και στην περίπτωση των επικονιαστών, η γεωργική παραγωγικότητα εξαρτάται από υγιή οικοσυστήματα.

Το φτωχό έδαφος και τα υποβαθμισμένα γεωργικά οικοσυστήματα έχουν πιο περιορισμένη ικανότητα παραγωγής τροφίμων. Σήμερα, έως και το 73 % της γεωργικής γης υφίσταται υποβάθμιση του εδάφους.

Ο κανονισμός για την αποκατάσταση της φύσης επιδιώκει να ενισχύσει τη βιοποικιλότητα στα γεωργικά οικοσυστήματα. Ειδικότερα, χάρη στους νέους κανόνες θα αποκατασταθούν και θα αυξηθούν οι πληθυσμοί των παρακάτω ειδών:

• των πεταλούδων λειμώνων
• των πτηνών γεωργικών εκτάσεων

Από το 1991 έχει εξαφανιστεί σχεδόν το 30 % των πεταλούδων λειμώνων

Επιπλέον, με τους νέους κανόνες τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να λάβουν μέτρα προκειμένου:

• να αποκατασταθεί το 30 % των αποστραγγισμένων τυρφώνων υπό γεωργική χρήση έως το 2030 και το 50 % έως το 2050 (μπορεί να εφαρμοστεί χαμηλότερο ποσοστό στις χώρες που επηρεάζονται ιδιαίτερα)
• να ενισχυθεί το απόθεμα άνθρακα σε οργανικά εδάφη
• να αυξηθούν τα χαρακτηριστικά τοπίου υψηλής ποικιλομορφίας στις γεωργικές εκτάσεις (όπως θαμνοστοιχίες, ζώνες ανθοφόρων φυτών, εκτάσεις σε αγρανάπαυση, μικρές λίμνες και οπωροφόρα δένδρα)

Τα μέτρα αποκατάστασης είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση των απειλών για την επισιτιστική ασφάλεια. Είναι θεμελιώδους σημασίας να ενισχυθεί η βιοποικιλότητα και να αυξηθεί η βιωσιμότητα της γεωργίας προκειμένου να διασφαλιστεί η παραγωγή τροφίμων μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Για παράδειγμα, η χρήση φυσικών μεθόδων ελέγχου παρασίτων και η μείωση της εξάρτησης από χημικά λιπάσματα αυξάνουν τον πλούτο των εδαφών σε θρεπτικά στοιχεία και βελτιώνουν την υγεία των οικοσυστημάτων.

Αστικές περιοχές

Τα αστικά οικοσυστήματα αντιπροσωπεύουν το 22 % της χερσαίας επιφάνειας της ΕΕ. Τα πάρκα, οι κήποι, τα δέντρα και οι λειμώνες αποτελούν σημαντικούς οικοτόπους για τα φυτά, τα πτηνά και τα έντομα.

Με τους νέους κανόνες, η ΕΕ θα επιδιώξει την αύξηση των χώρων πρασίνου στις πόλεις, τις κωμοπόλεις και τα προάστια. Με τους στόχους που τίθενται θα εξασφαλιστούν τα εξής:

• μηδενική καθαρή απώλεια χώρων πρασίνου έως το 2030, σε σύγκριση με το έτος έναρξης ισχύος των κανόνων αποκατάστασης της φύσης (εκτός εάν το αστικό περιβάλλον διαθέτει ήδη χώρους πρασίνου σε ποσοστό 45 %)
• αύξηση του ποσοστού δενδροκάλυψης στις πόλεις

Ποταμοί και πλημμυρικές περιοχές

Οι ποταμοί της Ευρώπης περιέχουν πάνω από ένα εκατομμύριο τεχνητά εμπόδια, όπως φράγματα, υπερχειλιστές και ράμπες.

Οι ποταμοί ελεύθερης ροής επιτρέπουν την κυκλοφορία των υδάτων, των ιζημάτων, των ψαριών και άλλων οργανισμών και είναι καθοριστικής σημασίας για τη βελτίωση της κατάστασης των υδάτων της ΕΕ και την ενίσχυση της βιοποικιλότητας.

Οι νέοι κανόνες θα αποσκοπούν στην άρση πολλών από τα υφιστάμενα εμπόδια στους ποταμούς της ΕΕ, προκειμένου να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη συνέχεια στα ποτάμια δίκτυα.

Καθώς τα δεδομένα σχετικά με τα ποτάμια εμπόδια εξακολουθούν να σπανίζουν, ένας από τους στόχους των νέων κανόνων είναι η κατάρτιση καταλόγου των εμποδίων που υπάρχουν σε ολόκληρη την ΕΕ.

Οι προσπάθειες άρσης τους θα επικεντρωθούν στα παλαιά εμπόδια που δεν χρησιμοποιούνται.

Δάση

Τα δάση, τα οποία καλύπτουν σχεδόν το 40 % του εδάφους της ΕΕ, είναι απαραίτητα για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, καθώς λειτουργούν ως καταβόθρες διοξειδίου του άνθρακα και φιλοξενούν επίσης μεγάλο μέρος της βιοποικιλότητας της Ευρώπης.

Οι νέοι κανόνες αποκατάστασης θα αποσκοπούν στην ενίσχυση της βιοποικιλότητας στα δάση.

Για τον σκοπό αυτόν, οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να βελτιώσουν την κατάσταση των δασών μέσω ειδικών δεικτών που βοηθούν στη μέτρηση της υγείας του δασικού οικοσυστήματος, δηλαδή στη μέτρηση:

• της ποσότητας νεκρού ξύλου, που συνιστά οικότοπο για πολλούς δασικούς οργανισμούς και συμβάλλει στον σχηματισμό του εδάφους
• του αριθμού των ειδών πτηνών

Οι κανόνες αποκατάστασης στην πράξη

Σύμφωνα με τον κανονισμό για την αποκατάσταση της φύσης, οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να αναπτύξουν εθνικά σχέδια αποκατάστασης. Τα σχέδια αυτά θα πρέπει να καθορίζουν τα μέτρα αποκατάστασης που απαιτούνται για την επίτευξη των δεσμευτικών στόχων που ορίζονται στον κανονισμό και να προσδιορίζουν τη συνολική έκταση που πρέπει να αποκατασταθεί, καθώς και σχετικό χρονοδιάγραμμα.

Τα σχέδια αποκατάστασης θα πρέπει να καλύπτουν την περίοδο έως το 2050. Τα μέτρα θα πρέπει να ευθυγραμμιστούν με άλλες σχετικές νομοθετικές πράξεις, όπως με τους κανόνες για την προστασία της φύσης, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τη γεωργία.

Παραδείγματα μέτρων αποκατάστασης είναι τα εξής:

• αφαίρεση μη αυτοχθόνων φυτών από λειμώνες, υγρότοπους και δάση
• επανύγρανση αποστραγγισμένων τυρφώνων
• βελτίωση της συνδεσιμότητας μεταξύ οικοτόπων
• διακοπή ή μείωση της χρήσης χημικών φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων
• προώθηση της διατήρησης της άγριας φύσης

Το Συμβούλιο καθόρισε τη θέση του (γενική προσέγγιση) σχετικά με τον κανονισμό για την αποκατάσταση της φύσης τον Ιούνιο του 2023. Το επόμενο στάδιο της διαδικασίας είναι οι διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι οποίες αναμένεται να οδηγήσουν στην έκδοση του κανονισμού για την αποκατάσταση της φύσης.