Ο δείκτης αναπαραγωγής σε μια μονάδα είναι σημαντικός και έχει σοβαρές επιπτώσεις στην εκτροφή των βοοειδών. Η αναπαραγωγική ικανότητα επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη διαχείριση.
Κάθε κτηνοτρόφος ή διαχειριστής της μονάδας διαδραματίζει μεγάλο ρόλο στον έλεγχο της αναπαραγωγής και χρειάζεται να κατέχει τις απαραίτητες γνώσεις. Μια από τις παραμέτρους που πρέπει να καταγράφεται και να ελέγχεται είναι η περίοδος μεταξύ δύο τοκετών.
Άλλοι σημαντικοί δείκτες που πρέπει να καταγράφονται για κάθε ζώο ξεχωριστά είναι το ποσοστό σύλληψης μετά την πρώτη σπερματέγχυση, ο αριθμός των δόσεων σπέρματος για κάθε σύλληψη και οι μέρες από τον τοκετό μέχρι την επόμενη σύλληψη.
Η κατανόηση της σημασίας της σωστής διαχείρισης της περιόδου αναπαραγωγής των αγελάδων επιφέρει σημαντικό κέρδος στη μονάδα.
Οικονομικά στοιχεία
Βελτιωμένα αναπαραγωγικά αποτελέσματα στη μονάδα έχουν ως αποτέλεσμα την αυξημένη ολική παραγωγή γάλακτος των ζώων καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους και τη γέννηση περισσότερων μοσχαριών στη μονάδα ετησίως, και βελτιώνουν, κατά συνέπεια, την οικονομική κατάσταση της μονάδας.
Η αύξηση των νεογέννητων μοσχαριών στη μονάδα δίνει τη δυνατότητα στον αγελαδοτρόφο να προχωρήσει στη διαλογή των ζώων αντικατάστασης μέσα από έναν μεγαλύτερο αριθμό ζώων, ενώ ταυτόχρονα αυξάνει το εισόδημά του με την πώληση των μοσχαριών.
Στόχος και πρόκληση για τον κάθε αγελαδοτρόφο θα πρέπει να είναι η γέννηση ενός μοσχαριού κάθε 365 μέρες από κάθε θηλυκό ζώο.
Βελτίωση των αναπαραγωγικών αποτελεσμάτων
Για τη βελτίωση της αναπαραγωγικής απόδοσης στη μονάδα θα πρέπει να ληφθούν υπόψη όλοι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην επίτευξη των καλύτερων αποτελεσμάτων.
Οι σημαντικότεροι από αυτούς αναφέρονται πιο κάτω:
- Αναγνώριση ζώων σε οίστρο
Η αναγνώριση των ζώων που βρίσκονται σε οίστρο διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στο διάστημα μεταξύ του ενός τοκετού από τον άλλο. Η βέλτιστη περίοδος μπορεί να επιτευχθεί εάν και εφόσον ο κτηνοτρόφος διατηρεί μια μονάδα με ζώα υγιή, με σωστή διατροφή και όπου κάθε σύζευξη είναι σωστά υπολογισμένη. Ο υπολογισμός αρχίζει αρκετούς μήνες πριν από τη σύζευξη, επομένως χρειάζεται ένα καλά οργανωμένο πρόγραμμα παρακολούθησης του οίστρου.
Υπάρχουν ορισμένοι ανασταλτικοί παράγοντες που καθιστούν την αναγνώριση του οίστρου δύσκολη όπως οι ακόλουθοι:
- Η διάρκεια του κύκλου του οίστρου κυμαίνεται μεταξύ 18 - 24 ημερών.
- Τα σημάδια του οίστρου κάποτε έχουν μικρότερη διάρκεια.
- Η σεξουαλική συμπεριφορά των αγελάδων την περίοδο αυτή ποικίλλει. l Η διάρκεια του οίστρου ποικίλλει μεταξύ των αγελάδων, ειδικά στις μοσχίδες.
- Η σεξουαλική συμπεριφορά συνήθως είναι εντονότερη μεταξύ 6 μ.μ. και 6 π.μ. και εξαρτάται από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος.
Η διάρκεια της σεξουαλικής συμπεριφοράς εξαρτάται από τον αριθμό των αγελάδων που βρίσκονται ταυτόχρονα σε οίστρο στην ομάδα. Τα σημάδια είναι πιο εμφανή όταν περισσότερες αγελάδες βρίσκονται σε οίστρο ταυτόχρονα.
Ο οίστρος μπορεί να διαχωριστεί σε τρία διαφορετικά στάδια όπως παρουσιάζονται αναλυτικά πιο κάτω:
Α. Πρώιμη περίοδος οίστρου
Μια σεξουαλικά ώριμη αγελάδα, μη έγκυος, έρχεται σε οίστρο κάθε 18 με 24 μέρες. Η διάρκεια της περιόδου αυτής κυμαίνεται μεταξύ 6 και 24ωρών.
Η αγελάδα παρουσιάζει τα πρώτα σημάδια οίστρου τα οποία είναι τα εξής:
- Δεν αποδέχεται επίβαση από άλλες αγελάδες.
- Προσπαθεί να κάνει επίβαση σε άλλες αγελάδες.
- Οσφραίνεται άλλες αγελάδες. l Προσπαθεί να βρίσκεται μεταξύ άλλων αγελάδων.
- Ακουμπά την κάτω σιαγόνα της πάνω σε άλλα ζώα.
- Είναι ανήσυχη.
- Είναι περισσότερο επιμελής.
- Το αιδοίο παρουσιάζεται υγρό και είναι ελαφρώς φουσκωμένο.
- Μουγκρίζει.
Β. Ιστάμενη περίοδος οίστρου
Η πρώιμη περίοδος οίστρου αλλάζει σε ιστάμενη. Η διάρκεια της περιόδου αυτής κυμαίνεται μεταξύ 6 και 18 ωρών. Τα σημάδια που παρουσιάζει η αγελάδα κατά την περίοδο αυτή είναι τα εξής:
- Παραμένει ιστάμενη και αποδέχεται επίβαση από άλλες αγελάδες.
- Επίβαση σε άλλες αγελάδες.
- Ακουμπά την κάτω σιαγόνα της πάνω σε άλλα ζώα.
- Μουγκρίζει συχνότερα και είναι πολύ ανήσυχη.
- Παρουσιάζει κάμψη του πίσω μέρους της σπονδυλικής στήλης.
- Συχνή όσφρηση των γεννητικών οργάνων άλλων αγελάδων.
- Το αιδοίο παρουσιάζεται φουσκωμένο και κόκκινο με έκκριση βλεννωδών υγρών.
- Μειωμένη λήψη τροφής και μειωμένη παραγωγή γάλακτος.
- Ελαφρώς αυξημένη θερμοκρασία του σώματος.
Γ. Τέλος της περιόδου του οίστρου
Μετά την ιστάμενη περίοδο του οίστρου η συμπεριφορά ορισμένων αγελάδων συνεχίζει να δηλώνει ότι βρίσκονται σε οίστρο και διαρκεί 12 με 24 ώρες.
Τα σημάδια που παρουσιάζει η αγελάδα κατά την περίοδο αυτή είναι τα εξής:
- Δεν αποδέχεται επίβαση από άλλες αγελάδες.
- Άλλες αγελάδες οσφραίνονται το ζώο.
- Έκκριση διάφανων βλεννωδών υγρών από το αιδοίο.
- Παρουσία αποξηραμένων βλεννωδών υγρών στην ουρά.
Δύο μέρες μετά την περίοδο αυτή πιθανόν να εμφανιστούν βλεννώδη υγρά με αίμα στην περιοχή του αιδοίου. Η επόμενη περίοδος οίστρου παρατηρείται 19 μέρες μετά την έκκριση των υγρών αυτών.
Συνεχής παρακολούθηση
Οι περισσότερες αγελάδες παρουσιάζουν σημάδια οίστρου κατά τις δροσερές περιόδους της ημέρας. Καλύτερα αποτελέσματα ανίχνευσης ζώων που βρίσκονται σε οίστρο μπορούν να επιτευχθούν με την παρακολούθηση των ζώων τρεις φορές την ημέρα:
- Το πρωί, πριν και μετά το άρμεγμα.
- Το απόγευμα, πριν και μετά το άρμεγμα.
- Αργά το απόγευμα.
Στις μεγάλες μονάδες και κατά τις περιόδους όπου παρουσιάζονται αυξημένες θερμοκρασίες, τα ζώα πρέπει να παρακολουθούνται και το βράδυ. Ο χρόνος παρακολούθησης εξαρτάται από την πείρα του κτηνοτρόφου, τον αριθμό και τη φυλή των ζώων και το περιβάλλον όπου βρίσκονται.
Καταγραφή ατομικών στοιχείων
Κάθε σχετικό στοιχείο που αφορά την αναπαραγωγική κατάσταση του ζώου πρέπει να καταγράφεται όπως:
- Ημερομηνία αναμενόμενου τοκετού
- Ευκολία/δυσκολία στη γέννα
- Ημερομηνία οίστρου
- Όνομα ταύρου
- Διαταραχές γονιμότητας και θεραπεία
Σήμερα υπάρχουν ειδικά μηχανογραφημένα προγράμματα που βοηθούν στη διαχείριση της μονάδας, τις ενέργειες που πρέπει να ληφθούν, την απόδοση κάθε ζώου και παρέχουν λύσεις/εισηγήσεις σε διάφορα προβλήματα που προκύπτουν. Πέραν της παρακολούθησης των ζώων μπορούν να χρησιμοποιηθούν περαιτέρω τρόποι ανίχνευσης ζώων σε οίστρο.
Επιπρόσθετες μέθοδοι ανίχνευσης ζώων σε οίστρο
Στο εμπόριο υπάρχουν διαθέσιμα εξειδικευμένα μέσα ανίχνευσης ζώων σε οίστρο τα οποία μπορούν να βοηθήσουν τον αγελαδοτρόφο στην προσπάθειά του να βελτιώσει τα αποτελέσματα στη μονάδα:
- Συσκευές με χρώμα ή ευαίσθητες στην πίεση οι οποίες μπορούν να κολληθούν στη βάση της ουράς της αγελάδας.
- Συσκευή η οποία τοποθετείται στην κάτω σιαγόνα του ταύρου ο οποίος χρησιμοποιείται ως δείκτης.
- Ποδόμετρα.
Το ποδόμετρο εφαρμόζεται στο πόδι κάθε αγελάδας και καταγράφει στο ηλεκτρονικό σύστημα την κινητικότητα του ζώου. Όταν το ζώο βρίσκεται σε οίστρο είναι πιο κινητικό απ’ ό,τι συνήθως. Οι μέθοδοι αυτές δεν αντικαθιστούν με κανένα τρόπο τη δουλειά του αγελαδοτρόφου.
Η οπτική παρακολούθηση των ζώων παραμένει ο πιο αξιόπιστος τρόπος εντοπισμού των ζώων που βρίσκονται σε οίστρο.
- Γονιμοποίηση την κατάλληλη στιγμή
Η γονιμοποίηση των ζώων κατά το τέλος της ιστάμενης περιόδου ή στην αρχή της τελικής περιόδου του οίστρου εξασφαλίζει τα καλύτερα αποτελέσματα. Η γονιμοποίηση στα αρχικά στάδια του οίστρου θεωρείται ανωφελής. Όπου εφαρμόζεται τεχνητή γονιμοποίηση από κτηνίατρο, ζώα τα οποία εντοπίστηκαν να βρίσκονται σε οίστρο τις πρωινές ώρες θα πρέπει να γονιμοποιούνται μέχρι το απόγευμα.
Ζώα τα οποία γονιμοποιήθηκαν, αλλά παρουσίασαν εμφανή σημάδια ότι βρίσκονται ακόμη σε οίστρο, την επόμενη μέρα θα πρέπει να γονιμοποιούνται ξανά.
Ζώα τα οποία εντοπίστηκαν να βρίσκονται σε οίστρο κατά τις απογευματινές ώρες ή το βράδυ μπορούν να γονιμοποιηθούν το πρωί. Στις μονάδες όπου εφαρμόζεται τεχνητή γονιμοποίηση από τον ίδιο τον κτηνοτρόφο, ζώα τα οποία εντοπίστηκαν να βρίσκονται σε οίστρο πρέπει να γονιμοποιούνται περίπου 12 ώρες από την επίδειξη των πρώτων σημαδιών.
- Διάστημα μεταξύ τοκετού και πρώτης γονιμοποίησης
Η επίτευξη της γονιμοποίησης αμέσως μετά τον τοκετό δεν συστήνεται για τους πιο κάτω λόγους:
- Οι αγελάδες, στην αρχή της γαλακτικής περιόδου, χρειάζονται καιρό για να επανακτήσουν τη σωματική τους κατάσταση.
- Οι μοσχίδες που έχουν γεννήσει για πρώτη φορά χρειάζονται χρόνο για να εδραιωθούν στο κοπάδι προτού μείνουν έγκυες ξανά.
- Το ποσοστό σύλληψης θα είναι χαμηλό.
- Η περίοδος μεταξύ του ενός τοκετού από τον επόμενο δεν συστήνεται να είναι μικρότερη των 365 ημερών.
Για να είναι επιτυχής η εγκυμοσύνη, η αγελάδα θα πρέπει να βρίσκεται σε άριστη φυσιολογική κατάσταση. Οι αγελάδες θα πρέπει να τρέφονται σύμφωνα με τις διατροφικές τους ανάγκες και να μην παρουσιάζουν προβλήματα υγείας.
Μια μέση αγελάδα πρέπει να μείνει έγκυος 90 ημέρες μετά τον τοκετό. Επομένως, η σπερματέγχυση θα πρέπει να πραγματοποιείται μετά την πάροδο των 90 αυτών ημερών. Αγελάδες οι οποίες δεν έρχονται σε οίστρο στις 60 μέρες μετά τον τοκετό θα πρέπει να ελέγχονται από τον κτηνίατρο.
- Αγελάδες που δεν μένουν έγκυες
Αρκετές από τις αγελάδες στις οποίες γίνεται τεχνητή σπερματέγχυση πιθανόν να μην έχουν επιτυχή εγκυμοσύνη ή μπορεί να μην μείνουν έγκυες ακόμη και μετά από αρκετές σπερματεγχύσεις. Ορισμένες αγελάδες μπορεί να μείνουν έγκυες αλλά το έμβρυο να πεθάνει μετά τη σύλληψη. Η ανεπιτυχής εγκυμοσύνη κατά τις πρώτες 42 μέρες της κύησης θεωρείται απώλεια εμβρύου, μεταξύ 42 και 151 ημερών θεωρείται εμβρυακός θάνατος και μετά την περίοδο αυτή θεωρείται αποβολή.
Είναι πολύ σημαντικό τα ζώα να παρακολουθούνται ακόμα και μετά τη σπερματέγχυση. Όταν οι αγελάδες δεν παρουσιάσουν σημάδια οίστρου τρεις βδομάδες μετά τη σπερματέγχυση μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι έγκυες, όμως είναι πολύ γρήγορα για να θεωρηθεί θετική η εγκυμοσύνη. Επομένως τα ζώα θα πρέπει να παρακολουθούνται.
Σε διάστημα μεταξύ 3 - 6 εβδομάδων μετά τη σπερματέγχυση, αγελάδες οι οποίες δεν μένουν έγκυες μετά από επανειλημμένες προσπάθειες σπερματέγχυσης θα πρέπει να οδηγούνται στη σφαγή. Εάν υπάρχει μεγάλος αριθμός ζώων που παρουσιάζουν πρόβλημα με τη σύλληψη τότε ο κτηνοτρόφος θα πρέπει να ζητήσει τη βοήθεια κτηνιάτρου γιατί μπορεί να τίθεται θέμα κακής διαχείρισης των ζώων.
- Σπερματέγχυση
Το άτομο που πραγματοποιεί τη σπερματέγχυση παίζει σημαντικό ρόλο στο ποσοστό επιτυχίας. Για καλύτερα αποτελέσματα η τεχνητή σπερματέγχυση πρέπει να πραγματοποιείται από έμπειρο άτομο. Η ποιότητα του σπέρματος παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στο ποσοστό επιτυχίας. Παρατηρείται σημαντική διαφορά στην ποιότητα του σπέρματος μεταξύ ταύρων. Επίσης, για καλύτερα αποτελέσματα το σπέρμα θα πρέπει να φυλάγεται σε ειδικό δοχείο το οποίο ελέγχεται συστηματικά.
- Διατροφή
Η σωστή διατροφή περιλαμβάνει ικανοποιητικά ποσοστά σε ενέργεια, πρωτεΐνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Η παροχή ισορροπημένου σιτηρεσίου στα ζώα, πέραν της αύξησης της γαλακτοπαραγωγής, παρουσιάζει και καλύτερα αναπαραγωγικά αποτελέσματα.
Ζώα τα οποία είναι υπέρβαρα πριν τον αναμενόμενο τοκετό θα παρουσιάσουν προβλήματα την ημέρα του τοκετού και η πρόσληψη ξηράς ουσίας στην αρχή της γαλακτικής τους περιόδου θα είναι μειωμένη σε σύγκριση με ζώα που η σωματική τους κατάσταση είναι η κατάλληλη πριν τον τοκετό.
- Υγιεινή
Η διατήρηση υψηλού επιπέδου υγιεινής στη μονάδα, ιδιαίτερα στους χώρους που βρίσκονται τα έγκυα ζώα, είναι πολύ σημαντική, καθώς επίσης και η καθαριότητα των ατόμων που χειρίζονται τα ζώα κατά τον τοκετό. Εάν δεν ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη διατήρηση υψηλού επιπέδου υγιεινής στους χώρους τοκετού πιθανόν να παρουσιαστούν συμπτώματα φλεγμονής της μήτρας στα ζώα που έχουν γεννήσει.
Ζώα που παρουσιάζουν τέτοια συμπτώματα εμφανίζουν προβλήματα στη μετέπειτα γονιμοποίησή τους καθώς παίρνει περισσότερο χρόνο στη μήτρα να μπορέσει να κυοφορήσει σε σύγκριση με τα υγιή ζώα.
