Συνταγματικό κρίθηκε κατά πλειοψηφία από την Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας το νέο σύστημα επιλογής των διοικήσεων των Πανεπιστημίων και κατά συνέπεια απορρίφθηκε η αίτηση ακύρωσης της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού (ΠΟΣΔΕΠ).
Στο ΣτΕ είχε προσφύγει η ΠΟΣΔΕΠ και ζητούσε την ακύρωση της υπ΄ αριθμ. 4211/9.8.2022 κ.υ.α.για τη «διαδικασία εκλογής μελών του Συμβουλίου Διοίκησης των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων και θέματα σχετικά με την εφαρμογή της ταξινομικής ψήφου».
Η αίτηση ακύρωσης συζητήθηκε την 9/6/2023 στο ΣτΕ και την Ομοσπονδία εκπροσώπησαν οι καθηγητές Ξενοφώντας Κοντιάδης και Γιάννης Τασόπουλος.
Σήμερα, η Ολομέλεια του ΣτΕ (πρόεδρος η Ευαγγελία Νίκα και εισηγήτρια η σύμβουλος της Επικρατείας Χριστιάνα Μπολόφη) δημοσίευσε την υπ΄ αριθμ. 653/2024 απόφασή της με την οποία έκρινε ότι είναι συνταγματικό το σύστημα διοίκησης των ΑΕΙ του ν. 4957/2022, ως προς τη συμμετοχή και τα προσόντα εκλογής των εξωτερικών μελών του Συμβουλίου Διοίκησης (σ.σ.: 5 εξωτερικά μέλη) και το εκλογικό σύστημα ανάδειξης των εσωτερικών μελών αυτού (ταξινομική ψήφος).
Ειδικότερα, οι σύμβουλοι Επικρατείας, σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση του ΣτΕ, έκριναν ότι «οι ρυθμίσεις του άρθρου 8 του ν. 4957/2022, σχετικά με τη συμμετοχή στο Συμβούλιο Διοίκησης των Α.Ε.Ι. των εξωτερικών μελών, κινούνται εντός των πλαισίων της συνταγματικής αρχής της πλήρους αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι. (άρθρο 16 παρ. 5) και δεν θίγουν το δικαίωμα των ιδρυμάτων αυτών να αποφασίζουν επί των υποθέσεών τους με δικά τους όργανα».
Και τούτο, σύμφωνα με το ΣτΕ, «το Σύνταγμα δεν επέβαλε συγκεκριμένο πρότυπο οργανώσεως των Α.Ε.Ι., αλλά διαφύλαξε στον κοινό νομοθέτη ευρύτατα περιθώρια εξουσίας να επιλέγει το κατάλληλο οργανωτικό σχήμα κατά τις απαιτήσεις της εξελισσόμενης επιστήμης και τεχνολογίας και ενόψει των εκάστοτε κρατουσών οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών, λαμβανομένου μάλιστα υπόψη ότι τα πανεπιστήμια αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου προεχόντως ιδρυματικού και όχι σωματειακού χαρακτήρα».
Περαιτέρω, προσθέτει η Ολομέλεια του ΣτΕ, «η ρύθμιση του άρθρου 8, θεσπίζοντας αφηρημένα και αντικειμενικά κριτήρια για τα προσόντα εκλογιμότητας των εξωτερικών μελών του Σ.Δ. κάθε Α.Ε.Ι., είναι αλληλένδετη προς τη φύση των εξωτερικών μελών του οργάνου, δηλαδή μελών μη προερχόμενων από το ίδιο το ίδρυμα, εξυπηρετεί δε προδήλως τον συνταγματικά θεμιτό σκοπό της προώθησης της εξωστρέφειας των Α.Ε.Ι.».
Συνεπώς, καταλήγουν οι σύμβουλοι Επικρατείας: «Η ρύθμιση δεν παραβιάζει, κατ’ αρχήν, την αρχή της αναλογικότητας, δοθέντος δε, ότι τα εν ενεργεία μέλη Δ.Ε.Π. έχουν τη δυνατότητα υποβολής υποψηφιότητας και εκλογής στη θέση του εσωτερικού μέλους στο Σ.Δ. του Α.Ε.Ι. που υπηρετούν, δεν θεσπίζεται αδικαιολόγητη διάκριση των ομοτίμων και αφυπηρετησάντων έναντι των εν ενεργεία καθηγητών, κατά παράβαση της αρχής της ισότητας, ούτε συντρέχει παραβίαση των αρχών της αξιοκρατίας και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας.
Ούτε, τέλος, κωλύεται η άσκηση της κατοχυρωμένης στο άρθρο 16 του Συντάγματος ακαδημαϊκής ελευθερίας, διότι από καμία διάταξη του ν. 4957/2022 δεν προκύπτει ότι τίθεται σε κίνδυνο η ακώλυτη άσκηση του ακαδημαϊκού έργου των καθηγητών».
Η σχετική ανακοίνωση του ΣτΕ για την εν λόγω απόφαση της Ολομέλειας αναφέρει: «Οι ρυθμίσεις του άρθρου 8 του ν. 4957/2022, σχετικά με τη συμμετοχή στο Συμβούλιο Διοίκησης των Α.Ε.Ι. των εξωτερικών μελών, κινούνται εντός των πλαισίων της συνταγματικής αρχής της πλήρους αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι. (άρθρο 16 παρ. 5) και δεν θίγουν το δικαίωμα των ιδρυμάτων αυτών να αποφασίζουν επί των υποθέσεών τους με δικά τους όργανα. Και τούτο διότι το Σύνταγμα δεν επέβαλε συγκεκριμένο πρότυπο οργανώσεως των Α.Ε.Ι., αλλά διαφύλαξε στον κοινό νομοθέτη ευρύτατα περιθώρια εξουσίας να επιλέγει το κατάλληλο οργανωτικό σχήμα κατά τις απαιτήσεις της εξελισσόμενης επιστήμης και τεχνολογίας και ενόψει των εκάστοτε κρατουσών οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών, λαμβανομένου μάλιστα υπόψη ότι τα πανεπιστήμια αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου προεχόντως ιδρυματικού και όχι σωματειακού χαρακτήρα. Περαιτέρω, η ρύθμιση του άρθρου 8, θεσπίζοντας αφηρημένα και αντικειμενικά κριτήρια για τα προσόντα εκλογιμότητας των εξωτερικών μελών του Σ.Δ. κάθε Α.Ε.Ι., είναι αλληλένδετη προς τη φύση των εξωτερικών μελών του οργάνου, δηλαδή μελών μη προερχόμενων από το ίδιο το ίδρυμα, εξυπηρετεί δε προδήλως τον συνταγματικά θεμιτό σκοπό της προώθησης της εξωστρέφειας των Α.Ε.Ι..
Συνεπώς, η ρύθμιση δεν παραβιάζει, κατ’ αρχήν, την αρχή της αναλογικότητας, δοθέντος δε, ότι τα εν ενεργεία μέλη Δ.Ε.Π. έχουν τη δυνατότητα υποβολής υποψηφιότητας και εκλογής στη θέση του εσωτερικού μέλους στο Σ.Δ. του Α.Ε.Ι. που υπηρετούν, δεν θεσπίζεται αδικαιολόγητη διάκριση των ομοτίμων και αφυπηρετησάντων έναντι των εν ενεργεία καθηγητών, κατά παράβαση της αρχής της ισότητας, ούτε συντρέχει παραβίαση των αρχών της αξιοκρατίας και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας. Ούτε, τέλος, κωλύεται η άσκηση της κατοχυρωμένης στο άρθρο 16 του Συντάγματος ακαδημαϊκής ελευθερίας, διότι από καμία διάταξη του ν. 4957/2022 δεν προκύπτει ότι τίθεται σε κίνδυνο η ακώλυτη άσκηση του ακαδημαϊκού έργου των καθηγητών (μειοψ.).
Δοθέντος ότι, αφενός μεν το Σύνταγμα δεν απαιτεί συγκεκριμένη ιδιότητα για τα μέλη των οργάνων διοικήσεως των πανεπιστημίων αλλά καταλείπει στον νομοθέτη ευρύτατα περιθώρια εξουσίας για τον καθορισμό των προσώπων που μετέχουν στη διοίκησή τους, αφετέρου δε τα εξωτερικά μέλη καθίστανται, μετά την εκλογή τους από τα εσωτερικά μέλη, όργανα του Α.Ε.Ι. και, ως εκ τούτου, παράγοντες που μετέχουν και στην εν γένει εκπαιδευτική και ερευνητική αποστολή του, η διεύρυνση με το άρθρο 8 παρ. 4 του ν. 4957/2022 των προσόντων εκλογής των υποψηφίων ως εξωτερικών μελών του Συμβουλίου Διοίκησης του οικείου Α.Ε.Ι., με την πρόβλεψη ότι ως εξωτερικά μέλη δύνανται να εκλέγονται όχι μόνον Καθηγητές πανεπιστημίων της αλλοδαπής, δηλαδή πρόσωπα προερχόμενα από την ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά και φυσικά πρόσωπα εκτός αυτής, με ευρεία αναγνώριση στην κοινωνία καθώς και εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών ή κοινωνικών εταίρων, συνάδει, κατ’ αρχήν, προς τον θεμιτό συνταγματικώς σκοπό της εξωστρέφειας των Α.Ε.Ι., από την άποψη της διασύνδεσής τους όχι μόνο με την ευρωπαϊκή και διεθνή ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα αλλά και με την κοινωνία και την οικονομία σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, ως εκ τούτου δε, δεν συνεπάγεται παραβίαση των αρχών της πλήρους αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι. και της ακαδημαϊκής ελευθερίας.
Η δε αναφορά του νομοθέτη σε αξιολόγηση από το Σ.Δ. των διοικητικών, ακαδημαϊκών και ερευνητικών προσόντων των υποψηφίων κατά την επιλογή τους στα αξιώματα του Πρύτανη, του Αντιπρύτανη και του Κοσμήτορα δεν έχει την έννοια ότι εκφέρεται οποιαδήποτε αξιολογική κρίση ανάλογη με αυτή που πραγματοποιείται στις διαδικασίες εκλογής και εξέλιξης των μελών Δ.Ε.Π. των Α.Ε.Ι.
Περαιτέρω, ενόψει του ότι ο έλεγχος της νομιμότητας των διαδικασιών εκλογής και εξέλιξης των μελών Δ.Ε.Π. δεν ανατίθεται αποκλειστικά στο Συμβούλιο Διοίκησης του ιδρύματος αλλά ασκείται παράλληλα και από τον Υπουργό Παιδείας, δεν παραβιάζονται οι συνταγματικές αρχές της πλήρους αυτοδιοίκησης των Α.Ε.Ι. και της ακαδημαϊκής ελευθερίας εκ του ότι στο Συμβούλιο Διοίκησης μετέχουν “τρίτα” πρόσωπα που ενδέχεται να μην διαθέτουν την ακαδημαϊκή ιδιότητα. Τέλος, εκ του ότι η οικονομική συναλλαγή με το Α.Ε.Ι., ως κώλυμα του υποψηφίου εξωτερικού μέλους του Σ.Δ., περιορίζεται στους τελευταίους 12 μήνες πριν από την έκδοση της πρόσκλησης για την εκλογή του, αντί της πενταετίας που προέβλεπε ο προϊσχύων ν. 4009/2011, δεν έπεται, άνευ άλλου, ότι ματαιώνεται ο σκοπός του κωλύματος αυτού, δηλαδή η προστασία του ιδρύματος από την εκλογή εξωτερικών μελών με γνώμονα την εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων (μειοψ.).
Εφόσον ο νομοθέτης διαθέτει ευρεία ευχέρεια ως προς την επιλογή του εκλογικού συστήματος των οργάνων διοίκησης των Α.Ε.Ι., οι διατάξεις του ν. 4957/2022 και της προσβαλλόμενης απόφασης, με τις οποίες επαναφέρεται το σύστημα της ταξινομικής ψήφου, το οποίο είχε εισαχθεί το πρώτον με τον ν. 4009/2011, δεν παραβιάζουν τις διατάξεις των άρθρων 16, 5 παρ. 1 και 25 παρ. 1 του Συντάγματος. Και τούτο διότι με τις εν λόγω ρυθμίσεις του ν. 4957/2022 εισάγεται ένα αφηρημένο και αντικειμενικό εκλογικό σύστημα, το οποίο, αν και περίπλοκο, είναι, πάντως, μαθηματικά επαληθεύσιμο, έχει δε τύχει εφαρμογής ακόμη και σε βουλευτικές ή προεδρικές εκλογές, όπου κατά τεκμήριο οι εκλογείς και οι υποψήφιοι είναι πολυπληθείς.
Ούτε θίγεται η αρχή της ισοδυναμίας της ψήφου, διότι το επίδικο σύστημα βασίζεται στην ελέγξιμη διαδικασία μεταφοράς και πίστωσης ψήφου σε κάθε γύρο καταμέτρησης, με την οποία καθίσταται δυνατή η ανάδειξη κατά τρόπο διαφανή και ακριβή των προτιμήσεων των εκλογέων. Ούτε υφίσταται έλλειμμα δικαστικής προστασίας των ενδιαφερομένων, καθόσον στο πρακτικό καταμέτρησης ψήφων και στο τελικό πρακτικό εκλογής καταγράφονται, με ευθύνη της Κεντρικής Εφορευτικής Επιτροπής, όλα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη διακρίβωση και επαλήθευση των αποτελεσμάτων από οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο, μεταξύ δε άλλων αναγράφονται ο εκλεγμένος και ο αποκλεισθείς υποψήφιος ανά γύρο καταμέτρησης (μειοψ.).
Ενόψει της σαφούς κατανομής των αρμοδιοτήτων μεταξύ των οργάνων διοίκησης του Α.Ε.Ι. και της ευρείας ευχέρειας του νομοθέτη να μεταβάλλει κατά τις εκάστοτε αντιλήψεις του το μοντέλο οργάνωσης και διοίκησης των Α.Ε.Ι., το θεσπιζόμενο με τις διατάξεις του ν. 4957/2022 νέο σύστημα διοίκησης των Α.Ε.Ι. δεν χαρακτηρίζεται από υπερσυγκεντρωτισμό, αλλά, αντιθέτως, στοχεύει στον περιορισμό του υπερσυγκεντρωτισμού, δεδομένου άλλωστε ότι οι κυριότερες αποφασιστικές αρμοδιότητες σχετικά με τη στρατηγική του Α.Ε.Ι. ανατίθενται στο Σ.Δ. κατόπιν, όμως, ασκήσεως της γνωμοδοτικής ή εισηγητικής αρμοδιότητας που έχει ανατεθεί στον Πρύτανη ή/και στη Σύγκλητο. Περαιτέρω, δεν υφίσταται ταύτιση στο πρόσωπο του Πρύτανη της ιδιότητας του ελέγχοντος και του ελεγχομένου, καθόσον καθορίζεται στον νόμο η διαδικασία υποβολής πρότασης δυσπιστίας στο πρόσωπο του Πρύτανη και η δυνατότητα παύσης του με απόφαση του Σ.Δ. που λαμβάνεται με αυξημένη πλειοψηφία (8/11), δίχως τη συμμετοχή του ίδιου του Πρύτανη.
Τέλος, δεν θίγεται η ουσιαστική και ενεργός συμμετοχή των καθηγητών στη διοίκηση του Α.Ε.Ι., εφόσον τα μέλη Δ.Ε.Π. εκπροσωπούνται άμεσα ή έμμεσα στο Σ.Δ.».
Παναγιώτης Τσιμπούκης - protothema.gr
