Προστασία της γαστρονομικής παράδοσης της Ευρώπης

Τα κράτη μέλη της ΕΕ διαθέτουν τεράστια και ποικίλη κληρονομιά τοπικών τροφίμων και ποτών. Η γαλλική σαμπάνια, το ζαμπόν Πάρμας, το ισπανικό τυρί manchego και οι ελιές Καλαμών είναι μερικά μόνο από τα προϊόντα που έχουν αποκτήσει διεθνή φήμη στην παραγωγή αγροδιατροφικών προϊόντων της ΕΕ.

Η ΕΕ, με τα 27 κράτη μέλη της, είναι ο κορυφαίος εξαγωγέας αγροδιατροφικών προϊόντων παγκοσμίως.

Από τη δεκαετία του 1990, οι κανόνες της ΕΕ προστατεύουν τα περιφερειακά και τοπικά προϊόντα της Ευρώπης μέσω των συστημάτων ποιότητας της ΕΕ, αναγνωρίζοντας τη μοναδικότητα:

• της σύνθεσης του προϊόντος
• της προέλευσης των πρώτων υλών (κλιματολογία, χαρακτηριστικά του εδάφους, φυτικές ποικιλίες, ζωικές φυλές)
• των μεθόδων παραγωγής

Συστήματα ποιότητας ΕΕ

Η πολιτική της ΕΕ για την ποιότητα περιλαμβάνει γεωγραφικές ενδείξεις και άλλα συστήματα.

Οι γεωγραφικές ενδείξεις είναι δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και, ως εκ τούτου, παρέχουν νομική προστασία για τα προϊόντα. Προβλέπουν μεταξύ άλλων:

• προστατευόμενες ονομασίες προέλευσης (ΠΟΠ)
• προστατευόμενες γεωγραφικές ενδείξεις (ΠΓΕ και ΓΕ για αλκοολούχα ποτά)

Άλλα συστήματα αναγνωρίζουν ειδικά χαρακτηριστικά των προϊόντων που προσφέρουν ευκαιρίες εμπορίας στους παραγωγούς. Πρόκειται για τα εξής:

• το σήμα «εγγυημένο παραδοσιακό ιδιότυπο προϊόν (ΕΠΙΠ)»: επισημαίνει τη μέθοδο παραγωγής και τα μοναδικά χαρακτηριστικά του προϊόντος, ανεξάρτητα από τον τόπο παραγωγής του
• η ένδειξη ποιότητας «προϊόν ορεινής παραγωγής»: για προϊόντα που προέρχονται από ορεινές περιοχές της ΕΕ
• ο λογότυπος για τις εξόχως απόκεντρες περιοχές: για εμπορεύματα που παράγονται στις εξόχως απόκεντρες περιοχές της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των Καναρίων Νήσων και της Γαλλικής Γουιάνας

Οφέλη των συστημάτων ποιότητας

Τα συστήματα ποιότητας της ΕΕ παρέχουν οφέλη τόσο στους παραγωγούς όσο και στους καταναλωτές, ενώ παράλληλα συμβάλλουν στο εμπόριο, την οικονομική ανάπτυξη και την αγροτική ανάπτυξη.

Για τους παραγωγούς:

• προστασία συγκεκριμένων ονομασιών προϊόντων και της φήμης τους
• διατήρηση και ενίσχυση των παραδοσιακών διαδικασιών παραγωγής και της τοπικής τεχνογνωσίας
• διαφύλαξη της βιοποικιλότητας τοπικών φυλών ζώων και φυτικών ποικιλιών
• προστασία κατά της απομίμησης και της απάτης
• ευκαιρίες για αύξηση του εισοδήματος

Υπάρχει μεγαλύτερη διαφάνεια για τους καταναλωτές, οι οποίοι έτσι αναγνωρίζουν εύκολα τα προϊόντα ποιότητας και διαθέτουν εγγύηση και πιστοποίηση της πραγματικής προέλευσης του προϊόντος.

Τα συστήματα ποιότητας προσφέρουν στους παραγωγούς ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να εμπορεύονται καλύτερα τα προϊόντα τους και να αυξάνουν τις πωλήσεις τους, μεταξύ άλλων με τη στήριξη τοπικών ομάδων παραγωγών.

Σύμφωνα με μελέτη που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2020, η μοναδιαία αξία πώλησης ενός προϊόντος με γεωγραφική ένδειξη είναι κατά μέσο όρο διπλάσια εκείνης παρόμοιου μη πιστοποιημένου προϊόντος.

Η αξία των πωλήσεων των προϊόντων που προστατεύονται από την ΕΕ εκτιμήθηκε σε περισσότερα από 77 δισ. EUR το 2017 στην ίδια μελέτη. Αυτό αντιπροσώπευε το 7 % της συνολικής αξίας των πωλήσεων του ευρωπαϊκού τομέα τροφίμων και ποτών.

Η εξαγωγή προστατευόμενων προϊόντων εκτός των συνόρων της ΕΕ παράγει περισσότερο από το ένα πέμπτο της συνολικής αξίας των πωλήσεων. Οι γεωγραφικές ενδείξεις αντιπροσωπεύουν περίπου το 15 % των συνολικών εξαγωγών αγροδιατροφικών προϊόντων της ΕΕ, ενώ οι οίνοι αντιπροσωπεύουν το 50 %.

Γεωγραφικές ενδείξεις στην πράξη

Οι γεωγραφικές ενδείξεις αναγνωρίζουν τα πιο εμβληματικά και αναγνωρισμένα προϊόντα που αντιπροσωπεύουν την πραγματική γεύση της Ευρώπης.

Ένα προϊόν μπορεί να λάβει γεωγραφική ένδειξη, εάν έχει συγκεκριμένη γεωγραφική προέλευση και αναγνωρίζεται για τα μοναδικά χαρακτηριστικά και τις μεθόδους παραγωγής του.

Τα προϊόντα που είναι επιλέξιμα για γεωγραφικές ενδείξεις είναι:

• γεωργικά προϊόντα και τρόφιμα
• οίνοι
• αλκοολούχα ποτά

Έως τον Οκτώβριο του 2023, περισσότερες από 3 500 ονομασίες καταχωρίστηκαν στο μητρώο γεωγραφικών ενδείξεων eAmbrosia της ΕΕ.

Οι γεωγραφικές ενδείξεις είναι δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας. Παρέχουν νομική προστασία για τα προϊόντα από την απομίμηση και την κατάχρηση εντός της ΕΕ, καθώς και σε τρίτες χώρες, μέσω της συμφωνίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου (TRIPs) και άλλων ειδικών συμφωνιών προστασίας.

Τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι υπεύθυνα για τη λήψη των αναγκαίων μέτρων, με σκοπό την προστασία των καταχωρισμένων ονομασιών στην επικράτειά τους.

Οι γεωγραφικές ενδείξεις αναγνωρίζονται από τα σύμβολα που υπάρχουν στη συσκευασία των αγροδιατροφικών προϊόντων στα σούπερ μάρκετ και στα καταστήματα.

Τα σήματα ποιότητας ΠΟΠ και ΠΓΕ είναι υποχρεωτικά για όλα τα τρόφιμα και τα γεωργικά προϊόντα. Ωστόσο, αυτά τα σήματα είναι προαιρετικά για τους οίνους και τα αλκοολούχα ποτά.

Παραδείγματα τροφίμων και ποτών που προστατεύονται από γεωγραφικές ενδείξεις της ΕΕ

Αναθεώρηση των κανόνων της ΕΕ για τις γεωγραφικές ενδείξεις

Τα συστήματα ποιότητας της ΕΕ είναι ένα αποδεδειγμένο σύστημα που προστατεύει τις γαστρονομικές σπεσιαλιτέ και παραδόσεις της Ευρώπης. Η νομοθεσία της ΕΕ για τις γεωγραφικές ενδείξεις, η οποία ισχύει για περισσότερα από 30 έτη, περιλαμβάνει διάφορους κανονισμούς.

Μια πρόσφατη αξιολόγηση των κανονισμών που διενήργησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδειξε ότι υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης όσον αφορά διάφορες πτυχές της ισχύουσας νομοθεσίας.

Το Συμβούλιο συνεργάστηκε με τα άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ για την ενίσχυση των γεωγραφικών ενδείξεων, ιδίως για τη μεγαλύτερη εφαρμογή τους σε ολόκληρη την ΕΕ και τη βελτίωση των διατάξεων σχετικά με την επιγραμμική προστασία και τη βιωσιμότητα.

Στις 24 Οκτωβρίου 2023 το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέληξαν σε προσωρινή συμφωνία σχετικά με την αναθεώρηση των σχετικών κανόνων· το συμφωνημένο κείμενο θα πρέπει να εγκριθεί και από τα δύο θεσμικά όργανα, προτού καταστεί νομοθέτημα της ΕΕ.

Ορισμένες από τις κύριες βελτιώσεις των κανόνων είναι οι εξής:

• απλουστευμένη και αποτελεσματικότερη διαδικασία καταχώρισης, η οποία θα συντομεύσει τον χρόνο αναμονής μεταξύ της αίτησης και της πραγματικής καταχώρισης της γεωγραφικής ένδειξης
• καλύτερη προστασία των γεωγραφικών ενδείξεων, μεταξύ άλλων και στο διαδίκτυο, σε ονόματα τομέων (domain name) που περιέχουν γεωγραφικές ενδείξεις, σύμφωνα με την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες
• ενισχυμένος ρόλος των ομάδων παραγωγών: τα κράτη μέλη θα μπορούν να ορίζουν ομάδες παραγωγών ως αναγνωρισμένες ομάδες παραγωγών με ενισχυμένες αρμοδιότητες και ευθύνες
• μεγαλύτερη έμφαση στη βιωσιμότητα· για τα γεωργικά προϊόντα και τους οίνους, οι ομάδες παραγωγών θα είναι σε θέση να συμφωνούν σχετικά με πρακτικές βιωσιμότητας που υπερβαίνουν τα ενωσιακά ή εθνικά πρότυπα

Επιπλέον, οι νέοι κανόνες θα ενισχύσουν την προστασία των γεωγραφικών ενδείξεων που αποτελούν συστατικά προσυσκευασμένων τροφίμων.