Η κλιματική κρίση και η κρίση βιοποικιλότητας απαιτούν επείγουσα δράση.

Η νεοεκλεγείσα πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, καθόρισε τις προτεραιότητες της ομάδας της για την επόμενη πενταετία. Στο επίκεντρο του προγράμματος δράσης βρίσκεται η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η οποία περιγράφει πιο φιλόδοξες δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και της κρίσης βιοποικιλότητας.

Οι εφαρμοζόμενες έως σήμερα ευρωπαϊκές πολιτικές για την αντιμετώπιση της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής σημείωσαν μερική επιτυχία και ορισμένες αποτυχίες.

Υποστηριζόμενη από τις διαρκώς εντεινόμενες εκκλήσεις του κοινού για την ανάληψη δράσης, η νέα αυτή πολιτική —προϊόν συνεργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Κοινοβουλίου— παρέχει μια μοναδική ευκαιρία για κλιμάκωση και επιτάχυνση της μετάβασης σε μια πράσινη και δίκαιη Ευρώπη.

Η κλιματική κρίση και η κρίση βιοποικιλότητας απαιτούν επείγουσα δράση

Σε σύγκριση με άλλες περιοχές του πλανήτη, η Ευρώπη διαθέτει πάγιο νομοθετικό πλαίσιο με μακροπρόθεσμους στόχους πολιτικής και αξιόπιστα στοιχεία για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και τις προστατευόμενες περιοχές έως την ποιότητα του αέρα και τα αστικά απόβλητα. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος λειτουργεί εντός του συγκεκριμένου πλαισίου πολιτικής και γνώσης. Οι αρμοδιότητες και το δίκτυό μας επιτρέπουν να δραστηριοποιούμαστε σε ένα γεωγραφικά ευρύ πεδίο, να εκπονούμε ολοκληρωμένες και θεματικές αξιολογήσεις και να συνεισφέρουμε σε συζητήσεις πολιτικής τόσο στο ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο.

Τα αποτελέσματα των αξιολογήσεών μας δείχνουν πρόοδο σε ορισμένους τομείς, αλλά και ορισμένες ανησυχητικές τάσεις (οι σημαντικότερες επισημάνσεις περιέχονται στο ενημερωτικό φυλλάδιο με τίτλο Snapshot from the EEA). Για παράδειγμα, όσον αφορά τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατόρθωσαν να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου τους και αναμένεται να επιτύχουν τους βραχυπρόθεσμους στόχους. Ωστόσο, οι μακροπρόθεσμοι στόχοι απαιτούν μεγαλύτερες μειώσεις με σημαντικά ταχύτερο ρυθμό.

Πώς μπορούμε να κλιμακώσουμε και να επιταχύνουμε τις μειώσεις εκπομπών ώστε να επιτύχουμε την ουδετερότητα σε σχέση με το κλίμα; Πόσω μάλλον όταν ορισμένοι κλάδοι, όπως οι μεταφορές, δυσκολεύονται να επιτύχουν ακόμη και ελάχιστες μειώσεις εκπομπών, κυρίως λόγω της αυξανόμενης ζήτησης των υπηρεσιών τους; Η κλιματική αλλαγή ήδη επηρεάζει και θα επηρεάζει ολοένα και περισσότερο την Ευρώπη. Λαμβάνουμε επαρκή μέτρα για να προσαρμοστούμε και να προετοιμαστούμε;

Παρά την ενίσχυση των προσπαθειών μας, συνεχίζεται η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας της βιοποικιλότητας. Οι μακροπρόθεσμες προοπτικές είναι ακόμη πιο ζοφερές. Τα συστήματα κατανάλωσης και παραγωγής εξακολουθούν να ασκούν μη βιώσιμη πίεση στα χερσαία και τα υδάτινα οικοσυστήματα στην Ευρώπη, καθώς και σε παγκόσμιο επίπεδο. Μία από τις επιπτώσεις της ύπαρξης και λειτουργίας αυτών των συστημάτων —η ρύπανση— αποτελεί χρόνιο πρόβλημα. Οι διάφοροι ρύποι που εκλύονται και συσσωρεύονται στην ατμόσφαιρα, στα ύδατα και στο έδαφος έχουν δυνητικά σημαντικές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα και στην ανθρώπινη υγεία. Παρά τις σημαντικές βελτιώσεις στην ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα τις τελευταίες δεκαετίες, μόνο η ατμοσφαιρική ρύπανση εκτιμάται ότι ακόμη προκαλεί πάνω από 400000 πρόωρους θανάτους ετησίως στην Ευρώπη. Επιπλέον, ορισμένες ομάδες είναι πιο ευάλωτες, σε σύγκριση με άλλες, στις βλάβες που προκαλούν ανάλογες περιβαλλοντικές και κλιματικές επιπτώσεις.

Ωστόσο, η Ευρώπη διαθέτει κατά πάσα πιθανότητα το πλέον ολοκληρωμένο σύνολο περιβαλλοντικών νομοθετικών διατάξεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Ποια νέα μέτρα πρέπει να ληφθούν για να αναχαιτίσουμε την απώλεια βιοποικιλότητας, να βελτιώσουμε περαιτέρω την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και να προλάβουμε τις βλάβες στην ανθρώπινη υγεία;

Οι Ευρωπαίοι είναι έτοιμοι να θέσουν πιο φιλόδοξους στόχους

Οι ευρωπαίοι πολίτες απαιτούν την ανάληψη δράσης για την κλιματική αλλαγή και τη βιωσιμότητα. Χιλιάδες φοιτητές συμμετέχουν σε πορείες σε ολόκληρη την Ευρώπη, συνοδευόμενοι από τους γονείς και τους παππούδες τους. Δεδομένης της πρωτοφανούς δημόσιας υποστήριξης και της σοβαρότητας των καθηκόντων που πρέπει να εκπληρώσουμε, κανέναν δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι τα θέματα αυτά βρίσκονται στο επίκεντρο των φιλοδοξιών της ευρωπαϊκής πολιτικής κατά τους προσεχείς μήνες και τα προσεχή έτη. Η νέα σύνθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αντικατοπτρίζει τις απαιτήσεις των ευρωπαίων πολιτών, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με το πρόγραμμα δράσης Von der Leyen, με τίτλο A Union that strives for more (Μια Ένωση που αγωνίζεται για το καλύτερο). Το πρόγραμμα δράσης σκιαγραφεί τις πολιτικές προτεραιότητες της επόμενης Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η πρώτη μείζων φιλοδοξία –η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία– θέτει μια σειρά από προτεραιότητες που συνδέονται άμεσα και στενά με το έργο και τις γνώσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος.

Επί σειρά ετών οι αξιολογήσεις του ΕΟΠ προσελκύουν την προσοχή σε θέματα που συνδέονται με βασικά κοινωνικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένης της κινητικότητας, της ενέργειας και, πιο πρόσφατα, των τροφίμων. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές αντικατοπτρίζουν επίσης αυτήν την προσέγγιση στις δέσμες νομοθετικών μέτρων, μεταξύ άλλων, για το κλίμα και την ενέργεια. Έχουμε επίσης επισημάνει την ανάγκη μετάβασης προς τη βιωσιμότητα, καθώς και τον ρόλο της πολιτικής για τη διευκόλυνση αυτών των μεταβάσεων, ο οποίος αναδεικνύεται επίσης από το πρόγραμμα δράσης της Ursula von der Leyen.

Το βασικό ερώτημα παραμένει: Πώς μετουσιώνουμε συλλογικά τις προτεραιότητες πολιτικής σε πραγματικότητα στο ευρωπαϊκό και το εθνικό επίπεδο ή ακόμη και σε επίπεδο πόλης; Πώς πρέπει να κινηθούμε για να υλοποιήσουμε την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία;

Ασφαλώς απαιτείται αναστοχασμός και επανασχεδιασμός βασικών συστημάτων — του τρόπου μετακίνησής μας, της παραγωγής και της χρήσης ενέργειας, της παραγωγής και της κατανάλωσης τροφίμων… Όμως οι προκλήσεις τις οποίες καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε όσον αφορά το σύστημα κινητικότητας ή το σύστημα ενέργειας δεν είναι ίδιες με εκείνες που αφορούν το σύστημα τροφίμων. Τα τελευταία χρόνια, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έχουν καταστεί βασικό συστατικό του συστήματος ενέργειας, ενώ οι οδικές μεταφορές ακόμη βασίζονται στα ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητα. Οι γνώσεις του ΕΟΠ επισημαίνουν τα πιθανά σημεία παρέμβασης σε κάθε σύστημα.

Ο επείγων χαρακτήρας και το μέγεθος των προκλήσεων που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε δεν επιτρέπουν την περαιτέρω αναβολή της επίλυσης δύσκολων προβλημάτων. Οι εύκολες λύσεις έχουν ήδη εξαντληθεί. Πώς μπορούμε να παράγουμε τρόφιμα χωρίς να βλάπτουμε το περιβάλλον ενώ ταυτόχρονα θα υποστηρίζουμε τις τοπικές κοινότητες; Μπορούμε να επιτύχουμε μια δίκαιη μετάβαση και να εξασφαλίσουμε ότι οι κοινότητες δεν θα αφεθούν στην τύχη τους; Πώς μπορούμε να κατευθύνουμε τους δημόσιους και τους ιδιωτικούς πόρους σε δραστηριότητες που προάγουν τη βιωσιμότητα αντί σε δραστηριότητες που υποβαθμίζουν το περιβάλλον και συντελούν στην κλιματική αλλαγή;

Η Ευρώπη βρίθει καλών παραδειγμάτων και καινοτόμων ιδεών και πολιτικών. Ήρθε πλέον η ώρα της κλιμάκωσης και της επιτάχυνσης. Έχοντας εξασφαλίσει πρωτοφανή δημόσια στήριξη, ζούμε μια μοναδική ιστορικά στιγμή και μπορούμε να λάβουμε τα αποφασιστικά μέτρα που απαιτούνται για να θέσουμε την Ευρώπη σε τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης. Για να διευκολύνει τη μετάβαση αυτή, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος θα συνεχίσει να υποστηρίζει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και το κοινό παρέχοντας τις βέλτιστες διαθέσιμες γνώσεις για τρέχοντα και αναδυόμενα προβλήματα.

Hans Bruyninckx

Εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ.

Το άρθρο της σύνταξης δημοσιεύτηκε στην έκδοση Σεπτεμβρίου 2019 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ 03/2019